پدیده‌ای به نام سلبریتی

حاتم رسولی؛ حرف آور: رسانه‌ها سلبریتی‌ها را می‌سازند و آنها توسط رسانه به خانه‌ها وارد می‌شوند. از طریق سلبریتی‌ها، شهرت و نام‌آوری ترویج شده و از این رهگذر، سلبریتی‌ها به الگوهایی برای جوانان بدل می‌گردند. از دهه هشتاد و با پدیدآمدن و گسترش رسانه‌های‌نو، سایت‌های اینترنتی، شبکه‌های مجازی و ماهواره‌ای، این مفهوم جایگاه ویژه‌ای در حوزه فرهنگ عمومی ایران پیدا نموده است.

مفهوم سلبریتی، زاییده فرهنگ مدرن است. آن‌ها بر اقتصاد، سیاست و فرهنگ تاثیرگذار هستند. به بیان دیگر سلبریتی‌ها افرادی هستند که مورد توجه سیاستمداران علی‌الخصوص در ایام رقابت‌های‌ انتخابات و فعالان اقتصادی در هنگامه رقابت با رقبای صاحب نفوذ خود، قرار می‌گیرند. در حوزه فرهنگ و مناسبات اجتماعی نیز ردپای سلبریتی‌ها مشهود است. فرهنگ سلبریتی بیشتر سرگرمی است؛ آنها قدرت سبک‌سازی دارند. اولین اثر ایشان بر خانواده‌هاست. روی نوجوان و جوانان اثر گذاشته، مناسبات و تعاملات خانوادگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث تغییر ارزشی می‌شوند.

برخی از پژوهشگران، سلیبریتی‌ها را به سه گروه تقسیم بندی می‌کنند: قهرمانان، ستاره‌ها و شبه ستاره‌ها. این افراد بیشتر در حوزه‌های سینما، موسیقی و ورزش به ویژه فوتبال و ورزش‌های پرطرفدار دیده می‌شوند. جوانان از بازیگران سینما و تلویزیون، خوانندگان و بازیکنان ورزشی برای خود قهرمان و ستاره‌ می‌سازند. به زودی زندگی خصوصی و ظاهری ستاره‌ها برای جوانان جذابیت پیدا می‌کند و هواداران تلاش می‌کنند از ظاهر قهرمان‌ها و ستاره‌های‌شان تقلید کنند. مانند آنها لباس بپوشند، موهای خود را مثل آنها آرایش کنند و به انحاء مختلف، سبک زندگی ستاره‌ها را برای خود الگو قرار دهند. بی‌آن‌که بخواهند، پیرو ارزش‌های اعتقادی آنها می‌گردد و به مرور به مقلدی محض تبدیل می‌شوند.

قهرمانان، ستاره‌ها و شبه ستاره‌ها، دنیایی خیالی و وهم‌آلود را برای نوجوانان و جوانان می‌آفرینند؛ دنیایی که رسانه‌ها با استفاده از قدرت نفوذ خود، مروج آن هستند.

در نگاه برخی دیگر از اندیشمندان، سلیبتری‌ها به سه دسته سلبریتی‌های انتصابی، اکتسابی و انتخابی تقسیم بندی می‌شوند. انتصابی‌ها کسانی هستند که به واسطه پیوندهای خویشاوندی به طبقه یا خانواده‌ای مشهور، منتسب می‌باشند. اکتسابی‌ها کسانی هستند که با توجه به توانایی خویش، آن موقعیت را کسب می‌کنند. انتخابی‌ها هم کسانی هستند که به واسطه صنعت ترویج سرگرمی شکل گرفته‌اند.

طبقه‌بندی پنجگانه‌ای هم توسط پژوهشگران علوم اجتماعی از سلبریتی‌ها ارائه شده است:

1. قهرمانان که بخاطر دستاوردهای خودشان مشهور شده‌اند؛
2. افراد مشهور که موجب جلب توجه رسانه‌ها قرار گرفته‌اند؛
3. ستاره‌ها که بواسطه موفقیتی که در موسیقی، فیلم یا مدل دارند؛ معروف می‌شوند؛
4. شخصیت‌ها که توسط صنعت سرگرمی ساخته می‌شوند؛ ولی مثل ستاره‌ها موقعیت جهانی ندارند؛
5. دسته انگشت‌نماها که موقعیت و شهرت خود را کاملا از دیگران می‌گیرند

در فرهنگ سنتی ایران به مفهومی به نام مشاهیر برخورد می‌کنیم. مشاهیر با سلبریتی‌ها تفاوت‌هایی دارند. به طور اختصار می‌توان گفت مشاهیر آن دسته از افراد برجسته‌ علمی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، نظامی و هنری هستند که برای بازه زمانی بلندتر می‌مانند. نام‌آورانی که استمرارشان در تاریخ خیلی بیشتر از سلبریتی‌ها است. وجه تمایز اصلی مشاهیر با سلبریتی‌ها در این است که مشاهیر دارای ویژگی‌ها و خصیصه‌های درونی هستند. به واسطه قدرت رسانه‌ها مشهور نشده‌اند؛ اتفاقا بسیاری از مشاهیر پس از رخت بستن از این دنیای فانی، مشهور شده‌اند و فقدان‌شان چه بسا پس از سال‌های طولانی درگذشت‌شان بر همگان معلوم شده است. مشاهیر افرادی هستند که قدرت اثرگذاری بیشتری در حوزه فعالیت خود دارند و به اصلاح عالمان اجتماعی، کنشگران فعال به حساب می‌آیند. مشاهیر را رسانه‌ها نساخته‌اند؛ آنها خودساخته هستند؛ مستعد بوده و استعداد ذاتی دارند.

اما سلبریتی‌ها را رسانه می‌سازد، پرورش می‌دهد و به واسطه تبلیغات معرفی کرده، الگویی کاذب از آن به دست می‌دهد. به تعبیر اندیشمندان علوم ارتباطات، سلبریتی بر عنصر برجسته‌سازی مبتنی است؛ اما این پدیده ساخته و پرداخته شده توسط رسانه در مقابل مشاهیر، عمر کوتاه مدت‌تری دارد.
سلبریتی‌ها، صاحب قدرت کاذبی هستند. آنها توسط رسانه‌ها برجسته شده و در دید همگان قرار می‌گیرند. دنیای مدرن به سلبریتی‌ها قدرت می‌دهد، قدرتی که با بالا رفتن محبوبیت و مقبولیت در میان عامه مردم، هر روز بیشتر می‌شود.

شهرت سلبریتی‌ها با ساده‌سازی مفاهیم ارزشمند و گرامی نزد بشر، گره خورده است. مفاهیم ارزشمندی که به واسطه بهره‌برداری تبلیغاتی رسانه‌ها به عناصر دم‌دستی و ساده‌ای بدل می‌شوند.

سلبریتی‌ها با شرکت در کمپین‌های مختلفی مانند کمک به مردم نیازمند، صلح، محیط زیست، انسان دوستی، مبارزه با فقر، حمایت از کودکان کار، حمایت از حیوانات در حال انقراض و امثالهم به مخاطبان خود نشان می‌دهند که مشتاق رفع مشکلات مردم هستند درحالی که در اغلب موارد کار ریشه‌ای و مهمی در این زمینه صورت نمی‌دهند. البته هستند افرادی که با نگرش عمیق و ریشه‌ای به مشکلات مردم و با استفاده از محبوبیت و مقبولبیت خود توانسته‌اند در مقاطعی حرکت‌های مهم و اثرگذاری را انجام دهند، لیکن این گونه موارد در برابر سایر اتفاقات مشابه، متاسفانه ناچیز و کم به نظر می‌رسد.

دلیل این امر که سلبریتی‌ها قادر به حل بنیادین مشکلات نیستند هم روشن و مشخص است. سلبریتی‌ها، سلبریتی‌ هستند. کسانی هستند که رسانه‌ها برای ما ساخته‌اند. آنها واجد ویژگی‌هایی نیستند که بتوانند در مرتفع کردن آلام انسان‌ها و رفع مشکلات مردم به صورت ریشه‌ای عمل کنند. هدف اصلی سلبریتی‌ها این است که مردم آنها را ببینند.

دیده شدن، اصلی‌ترین هدف و شاید به جرات بتوان گفت تنها هدف آنهاست و بقیه چیزها وسیله است. ستاره‌ها و قهرمان‌هایی که ما می‌شناسیم نمی‌خواهند فراموش شوند. نیاز دارند تا دیده شوند و به همین خاطر با حضور در عرصه‌های مختلف سعی می‌کنند خود و حضورشان را به هواداران و طرفداران‌شان یادآوری کنند.

جوانان و نوجوانان هم در جزیی‌ترین نمودهای زندگی از آنها تقلید می‌کنند؛ اینجاست که باید گفت، جوامع امروز با آسیب بزرگی به نام تقلید کورکورانه از سلبریتی‌ها مواجه است.